tarihine bakıldığında sümerler tarafından m. ö 5000 yılında kullanıldığı sanılmaktadır ve 13. yy'da mevlana celaleddin rumi sayesinde tarafımıza en güzel şekilde teşrif etmiştir.eğer adam gibi üfleyen birisinden dinliyorsanız başka diyarlara götürür, yeni başlayan birisinden dinliyorsanız işkence gibi gelir.
neyin tepesindeki, yani dudakların değdiği yerdeki bölüme başpare onun hemen altındaki metal kısma üst parazvane, neyin en altındaki metal kısma da alt parazvane adı verilir. ney çalan kişilere neyzen denir.
neyler uygun aralıklarla yağlanırlar, bunun için fındık yağı kullanılabilir.
üflemeli bir saz olduğundan dolayı, "ney üflemek" deyimi ile ifâdelendirilmesi gereken sazımızdır. ismi aslen nây'dır. en büyük icrâcıları; niyâzi sayın, sadreddin özçimi, yavuz akalın, aziz şenol filiz, sâlih bilgin, ali balakbabalar, ârif biçer ve adını hatırlayamadığım -varsa- birkaç kişi daha..
mevlana'nın ilahi aşkı anlatmak için kullandığı, etkileyici bir sesi olan müzik aletidir. günümüzde mercan dede olarak tanınan arkın allen bu alanda çok başarılıdır. 'sufi dreams' ve 'su' adlı albümlrinde bu yeteneğini ustalıkla konuşturmayı başarmıştır ...
ney, tasavvufta insan-ı kâmili remzeder. neyden çıkan sesler, neyin kendinden değildir, onu bir üfleyen vardır, bir neyzen vardır. insan-ı kâmil de, kendi heva vü hevesinden konuşmaz, hakk'ın ilhâm ettiğini halka verir.
çok büyük ney icrâcılarımız vardır. bunlardan kimisi, şöhret âfettir fehvasınca, kendini sırlamıştır. hadi buradan bir ifşâatta bulunayım, neyzen Ömer erdoğdular bunlardan bir tanesidir. gerçi kendilerini bilen bilir.
neyzenlerin kutbu olarak bilinen kutbu'n-nâyi osman dede, galata mevlevihanesi ya da diger adıyla divan edebiyatı müzesinin hâmuşânında dinlenmektedir veyahut hayât-ı mânevîyesi ile hayydır. osman dede hakkında bir menkıbe anlatılır. bir gün dergâhta âyin-i şerif icrâ edilecekken, bakarlar ki neyzenbaşı gelememiştir. efendi hazretleri, küçük çocukların talim gördüğü odanın kapısını açar ve osman'a nazar ederek: "çık mutriba!"der. "aman efendim, o daha yeni başladı, acemidir" derlerse de hazret yineler: "çıksın!" küçük yaştaki osman, o gün âyinde vazife almıştır ve o nazarın himmetiyle bir gün gelmiş "kutbu'n-nâyi osman dede" oluvermiştir.
ney insan sesine en yakın sese sahip çalgıdır.
diğer tüm sazlardan ayrılan özelliği neyin sabır ve vefa istemesidir. ney üflendikçe kamışları yanar farklı bir renk alır.insanın tasavvuftaki nihai hedefi gibi hamlıktan kurtulur, olgunlaşır.
mevlananın mesneviye neyle ilgili beyitle başlaması tesadüf değildir.
bişnev in ney çün hikâyet mîküned
ez cüdâyîhâ şikâyet mîküned
kez neyistân tâ merâ bübrîdeend
ez nefîrem merd ü zen nâlîdeend
günümüz türkçesiyle:
dinle, bu ney neler hikâyet eder,
ayrılıklardan nasıl şikâyet eder.
beni kamışlıktan kestiklerinden beri feryâdımdan
erkek ve kadın müteessir olmakta ve inlemektedir.
aynı zamanda ney icrası hak aşkı ve tasavvuf kültürüyle birbütün oluşturmaktadır.
üflemeli çalgılardan biridir. ses çıkarmak çok zordur. diğer çalglar gibi yalnızca üfleyerek ses çıkarmanız mümkün değildir. sinirliyken veya sakin olma durumu dışındaysanız uğraşmanızın anlamsız olduğu çalgıdır. genel olarak sazdan yapılır. derin, sakin ve hüzünlü bir sesi vardır. bir arkadaşımın rock grubuna ney eklemek gibi bir fikri vardı bir zamanlar.... garipti, olmadı....
onunda ahengli bir ses çıkarması için insanın her daim duyduğu nefese ihtiyacı olan nefesli saz.. ve her daim ayrı kaldığı sevgilisini anlatan ahengli sesler bütünü..
ney, türk klâsik müziği’nin yegâne üflemeli çalgısı ve türk tasavvuf müziği’nin baş sazıdır. tüm tekke mûsikîsinde bendir ile birlikte cevâz gören tek müzik âleti ney olmuştur. mevlevî Âyinleri neylerin ve kudümlerin iştirâkleri ile yapılır. eğer bulunursa diğer çalgılardan da birer tane yer almaktadır.
ney ses rengi olarak insan sesine en yakın çalgılardan biridir. her türlü müzikâl motifi icrâ etmeye imkan tanır. Üç oktavlık ses sâhası içindeki tüm sesleri, nefes şiddetini veya dudağın başpâre ile yaptığı açıyı değiştirmek sûretiyle koma koma (hattâ cent cent) verebilir.
hz. mevlânâ’ nın felsefesinde ney, “insan-ı kâmil” in (yani bir takım merhalelerden geçerek olgunlaşmış insanın) sembolüdür ve aşk derdini anlatmadadır. benzi sararmış, içi boşalmış, bağrı dağlanarak delikler açılmış, ancak yüce yaratıcı’ nın üflediği nefesle hayat bulan, tıpkı insan gibi geldiği yere özlem duyan ve delik deşik olmuş sînesinden çıkan feryâd ve iniltileri ile insanlara sırlar fısıldayan bir dosttur. bu sebeple ney, mevlevîlerce kutsanmış ve “ nây-ı şerîf ” diye anılmış
içi boş kamış.
elime her aldığımda evrim teorisi'ni düşündürür. şundan bundan türeyen bir insanın bir kamışı alıp belli bir boyda kesip, belli yerlerinden delikler açması, azmedip aylarca çalışıp bundan güzel ses çıkarması mümkün gelmez bana, mutlaka bir bilen* tarafından öğretilmiş olmalıdır diye düşünürüm.
okulu uzattığımı öğrendiğim gün bunalımdan hemen kurtulmak için, ney dersleri alan arakaşlarıma katılıp, hocamızın benim denemelerimi beğenmeyip "sen yapamazsın" imalarından hırslanarak, birkaç gün içerisinde muazzam ses çıkarmayı başarabildiğim saz.*. ilk görüşte sevmediğim* hocamız ise, bir şekilde bizi yarı yolda bırakarak daha çok para kazanma yollarına gitmişti*
İslik calarken, hic kesmeden neyi dudaginiza dayadiginizda ve amator bir tabirle isligin hemen hemen dortte ucunu disari uflediginizde, islik sesinin ney sesine donusecegini goreceginiz, insani dorduncu boyuta tasiyan, bu topraklarin muzik aleti...
kurtlar vadisinde ömer baba ney sesini hz. ali'nin sırrı olduğunu anlatmıştır. şöyledir.
"birgün peygamber efendimiz hz. ali'ye bir sır verir. ancak bu sır hz. ali'nin kaldıramayacağı kadar ağır bir sırdır. hz ali'de bu yükü taşıyamacağını anlayınca bir kuyuya gider. kuyuya eğilir ve huuuuuu der. daha sonra o kuyudan biten sazlıklardan yapılan neyin sesi, hz ali'nin sırrıdır."
ney, sabır yolcusu olmaktır neva rast arasında... ney, baş eğmektir sevilenin karşısında... ney, ruhunuzu doyurmaktır bunca hengame sonrasında...
ruhunuza üflersiniz neyi, benliğinize duyurursunuz o ahengi... sevgiyi, dinginliği, güveni anlatır ney, duymasını bilene... baş eğmeden doğru sese ulaşamayacağını anlatır, dinlemeyi bilene...
ellerinizin arasında bir şeker kamışı vardır, ama aslında ruhunuzun tam orta yerinde bir sabır taşı vardır...
neye üflerken ciğerlerinizden bir nefes, ruhunuzdan bir emek, bir hüzün, bir ruh kopar...
dolar neyin içine sabrın... titrer ruhunda aşkın ve bir ses gelir en derininden rastın... en durusunu ararsın seslerin, en güzeline ulaşmak istersin tınıların, sabrının tükendiği yerde en ufak ses sana haydi der, işte oldu... gel bir daha! nefes yeniden, sabır yeniden, aşk yeniden....
sabırla pişmeden, aşkla yanmadan öğrenilmez ney, bulunamaz o en güzel, en duru, en saf ses...
bir yerden heves edersin önce, ya sesine vurulursun ya felsefesine, ardından bir ney edinirsin kendine, rastgele bi müzik dükkanından alırsan, neyden anlamadığını görüp dükkandaki en kötü neyi verirler "al" diye, alırsın. sol açılan neyler az satıldığından sol açılmış bir neydir bu ve sen sağ üfleyeceksindir büyük ihtimalle. haftalarca yanlış sesleri çıkarmaya çalışırsın, olmaz. ney ters açılmış olduğundan kramplar girer ellerine, bileklerin hassaslaşır, ters bi hareket yapıp bileğini incitirsin ama durmazsın, yavaş yavaş doğru sesleri bulursun fakat neyzenlerin o buğulu sesine ulaşamazsın bi türlü, geceleri rüyalarına girer, uyuyamazsın. ilk sesleri biraz öğrendikten sonra "bu böyle olmaz" dersin, daha iyi bir ney alırsın kendine, bu sefer doğru açılmıştır, eğer düzgün bir yerden aldıysan ilgilenirler biraz, ders alabileceğin üstatlar söylerler*. sonra ders almaya başlarsın, sesler oturur eserlere geçilir fakat hala o ses çıkmaz. ders aldığın hocadan neyin felsefesini öğrenirsin, o özlediğin sesleri duyarsın hocandan, aşkla beklersin vuslatı. derken bir gece yeni uyanmışken alırsın neyi eline, hocanın verdiği eseri bir kez daha geçeyim dersin ve sen bile inanamazsın duyduğun sese, ses kaybolmasın diye saatlerce dudağından ayırmazsın neyi öyle ki; kesilir dudağın kanla ıslanır başpare, artık ney senin olmuştur, yağladıktan sonra süzülmesini beklerken için acır "gel" dersin "gel de kavuşalım artık" ve bilirsin bu bekleyişin sonunda geri dönecektir neyin, eskisinden daha güzel, daha gerçek seslerle ve sen her gece gidip de gelmeyenleri aklından çıkararak üfleyeceksindir neyine, üfledikçe ruhun arınacak, aklın berraklaşacaktır. gündüzler onun hasretinde geçer, geceler vuslat olur.
Ney,
Fırtınanın ortasında, kıpırdamamaktır,
Üfledikçe durulursun,
Sonunda suya düşen damlalar kıpırdatmaz olur suyu,
Her şey susar, sadece ney kalır
Ve iki damla yaş süzülür gözlerinden, hafif tuzlu,
Damlalar suya düşer, işte o zaman kıpırdar su,
Belki son defa,
Belki de ilk...
sözlük hiçbir kurumla bağlantılı olmayan birkaç kişi tarafından düşünülmüş bağımsız bir platformdur.
sözlük içerisindeki yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aiittir. sözlük bu yazıların doğru olduğu hakkında bir teminat vermez.
yazılan yazıların telifi bize ait değildir, çalınız çırpınız ama kaynak gösteriniz.
