deizm de varlığı akılla bilinebilen ve evrene karışmayan bir tanrı anlayışı hakimdir. tanrı ilk neden olarak evreni yaratmıştır, ancak evreni yaratmakla işini bitirmiştir. evren artık kendi yasaları ile işlemektedir. insan için en önemli ödev, evren ve yasalarını akıl yoluyla bilmek ve anlamaktır.
vahiy ya da bir kilise öğretisi aracılığıyla edinilmiş her türlü dinsel bilgiye karşı çıkan buna karşılık belirli bir dinsel bilgi bütününü herkesin doğuştan taşıdığını ya da us yoluyla elde edebileceğini savunan görüşe denmektedir.
nickim gereği sanırım bu konuya benim katkımın olması adeta bir zaruret. deizm, aslında kurumsal dinlerin tanrısına duyulan sarsıntı sonucu ortaya çıkan bir inançtır. deist, kainat düzeninin sistematize edilmiş halinden yani bilimlerden yola çıkarak, bu sistemi anlamlandırmak için tesadüf teorisinin imkansızlığını düşünür. ama aynı kişi; inanacağı tanrı'yı kendine tanıttığını düşündüğü dinlerin, tarih boyunca kavga- gürültü, ölüm-yıkım vs. sebebi olması; ayrıca bu dinlerin tanrısının insanların bir kısmını mucizelere muhatap ederek kurtuluşa erdirirken kendisinin de içinde bulunduğu çoğunluğun yaşanıldığı söylenen bu mucize hikayelerine inanılmasını istediği, ebedi cehennem inancının ve dünyadaki kötülük probleminin merhametli bir tanrıyla bağşdaşmadığını düşündüğü an o artık bir deisttir. deizm bazılarının sandığı gibi ateizme giden yolda bir durak değildir. ona aslında dinlere karşı, onların kötücül söylemlerden arındırılması gerektiği yönünde eyleme geçen bir pasif aktivist denilebilir. aydınlanmayla ortaya çıkan bir felsefi akım olmasına karşın, insanların çoğunluğunun dine karşı ilgisiz ya da onun öğretilerini uygulamaya sokmada başarısız modern insan, aslında biraz düşünse belki de bu inancın paylaşımcılarından biri olacaktır.
tanrıyı aşkın kabul eden ve tanrıyı akli bir zorunluluk olarak gören deizm vahiy sistemini ve bu sistemin ilettiği tanrı anlayışını reddetmektedir. deizmde aklın gerektirdiği din olgusu vardır, buna göre tanrı âlemi yaratmış ona bir düzen vermiş ve kenara çekilmiştir. deist anlayış irrasyonel özellikleri ve unsurları kabul etmemektedir. Ãlem tanrıyla hareketli bir ilişki içerisinde değildir. tanrının evvelemirde yaptığı yaratma eyleminden sonra âleme müdahalesi söz konusu değildir. deizm, teizmin tersine tanrıyı âlemden çıkarmaya uğraşır. ve insanı saf realiteyle baş başa bırakır. aristoteles’e kadar uzanan deist tanrı anlayışı bilhassa yeniçağda tartışılmıştır.
"hiç bir şey yoktan var edliemez." şu anda bilimin açıklayamadığı bir şey bu. evrim teorisi bile sırf bu yüzden çatırdıyor. tüm bu olayları tetikleyen bir şey olması gerekiyor. big bang iyi güzel tamamda ya ondan da öncesi. işte bilimin açıklayamadığı noktalar bunlar. burada bize sunulan yaratıcı kavramına sığınıyoruz. çünkü gayet mantıklı bir düşünce. biri ilk kıvılcımı yakıyor ve ateş harlanıyor. buraya kadar tamam. fakat sonrasında biraz düşünmek gerekiyor. tanrı, allah, yaratıcı hangisini kullanıyorsun bilemeyeceğim ama ben "yaratıcı" demeyi tercih ediyorum. insan düşünen ve mantık yürütebilen bir varlık. böyle tasarlanmışız. aklımıza yatan işleri yaparız, yatmayanları yapmayız. evrim teorisine inanıyorum diyebiliriz. yani bir kaç açık var ama onlarıda işte yaratıcı ile kapatıyoruz. herşeyi başlatan bir güç.
deizm'e gelirsek ki gelmemiz lazım tanımı onun için yazıyoruz, kabaca az önce bahsettiğim düşünceye sahip insanların inandıkları bir anlayış biçimidir. ateizm ile karıştırmamak gerekir. tanrı yok demez ama din denilen inanç sistemine inanmaz. bunun sebepleri çok çeşitli ve farklı yorumlara açıktır. din değişmez kuralları ve tabuları olan bir yaşam biçimi. sürekli bir kaynağa bağlı ve değiştirilemezdir. az önce de dediğim gibi insan düşünen ve çevresini yorumlayan bir varlık. din işte bunu engeliyen en büyük düşman. din sorgulamaya veya eleştiriye açık bir şey değil. yüz yıllar önce yaşamış ve o zamanın şartlarına göre hazırlanmış kanunları uygulamaya çalışmak biraz garip geliyor bana. dur hemen dinsiz deyuz yaftası yapıştırma. dedim ya insan düşünen bir varlık ve ben sadece sesli düşünüyorum. şahsen ben mantıklı bir şekilde kanıtlanmamış şeylere inanmam. ve din sadece öyle olduğunu bildiğiniz bir şey. bir kanıtı yok. insanların kendilerini inandırmak istedikleri veya toplumları kontrol altına almaları gerektiğinde dini kullanmaları bunun başlangıcınında yine böyle olabileceğini getiriyor akla. nasıl bir kral halkını yönetmek için kurallar koyuyorsa. hatta belkide bu da öyleydi. neyse bu konularda fazla yorum yapmak benim üzerime vazife değil.
aslında biraz daha derinlere inelim. deizm tanrı yok demiyor demiştik. peki tamam ama ben birazcık daha derin bir düşünce biçimi ile ilerlemek istiyorum. din konusundan sıyrılalım. açık konuşalım tanrıya inanıyorum fakat senin inandığın şekilde değil. ben tanrının değişik bir espiri anlayışı olduğunu düşünüyorum. yani tanrı her şeyi yarattı ve köşesine çekildi. geri kalan tüm o inanç biçimlerini, dinleri insan oğlu kendi acizliğinden ve başıboşluğundan yine kendisi yarattı. iki yaşındaki masum çocuğu sokak ortasında babasının kucağında bir şehir magandasının silahından çıkan kurşun ile ölüyor. merak ediyorsun di mi bu örneğin konu ile ne ilgisi olduğunu. bu en sevdiğim oyun. şimdi ilahi adalet denilen bir şeyden bahsederler. o çocuğun ne gibi bir günahı olabilir ? belkide babası bir günahkardı kim bilir. çevrende erken yaşta kaybettiğin yakınların vardır elbet. belkide bir çoğu iyi bir dindardı da. fakat çok erken ayrıldılar aramızdan. belkide çok çile dolu bir yaşamlarıda olmuştu. ama iyi bir dindar olmaları onları pek mutlu etti diyemeyiz di mi ?
madem din diyoruz doğal olarak cennet ve cehenneme de inanıyoruz o zaman di mi ? o zaman bu yaşadığımız bir sınav mı? yani burada test mi ediliyoruz. bak bunlar seçeneklerin, yaşam ve ölüm arasında geçecek kadar zamanın var mı diyor yoksa bize ? açıkcası birinin bunu bana inandırmasını çok isterim. çünkü diğer türlü yaşanan onca felaket, onca ölümler, savaşlar, çileler, eziyetler vs. diye uzayan bir liste varken elimde yaratıcının hiç birşey yapmadan sadece olanları seyretmesi beni dehşete düşürüyor. o'na inanmak istiyorum fakat düşünmeyi bırakmalıyım o zaman. çünkü düşündükçe ondan uzaklaşıyorum.
dağınık bir tanım oldu kusura bakma ama nasıl olsa başlığın ilk tanımı değil. yani benden öncekileri deizm'i anlatmış zaten. bende biraz kendi çapımda beyin fırtınası yaptım hepsi bu. toparlamaya çalışırsak deizm bir inanç biçimidir. insanlar kendi yollarını çizerler hepsinin farklı düşünceleri ve inançları vardır. deizm de onlardan sadece biri.
Vahiy ya da bir kilise öğretisi aracılığıyla edinilmiş her türlü dinsel bilgiye karşı çıkan buna karşılık belirli bir dinsel bilgi bütününü herkesin doğuştan taşıdığını ya da us yoluyla elde edebileceğini savunan görüşe denir. Deizm, tanrılık gücünün sadece yaratma işlemiyle sınırlandığını ve bir kez yaratıldıktan sonra dünyanın hiçbir işine karışmadığını eş deyişle dünyayı yönetmediğini belirtir.
Deizmin dayandığı “doğal” din kavramı başlıca iç kaynaktan beslenir. İnsan usuna duyulan inanç, dogmacılığa ve hoşgörüsüzlüğe yönelen vahiy öğretisinin, reddedilmesi ve tanrının düzenli bir dünyanın ussal mimarı biçiminde kavranması. Deizmciler Hıristiyanlıkta ve dünya dinlerinde görülen ibadet, inanç ve öğreti farklılıklarının temelinde evrensel olarak benimsenmiş din ve ahlak ilkelerinin, ussal bir özün bulunduğunu öne sürerler.
Deizimcilere göre kendi başına doğal din, her türlü kuşku ve yozlaşmadan uzaktır. Bu yüzden us yoluyla doğrulanmış yalın ahlakı, doğrular dışında Hıristiyanlığın sonradan eklediği tüm öğelere karşı çıkarlar.
alıntı: www.felsefe.gen.tr/sozluk.asp
sözlük hiçbir kurumla bağlantılı olmayan birkaç kişi tarafından düşünülmüş bağımsız bir platformdur.
sözlük içerisindeki yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aiittir. sözlük bu yazıların doğru olduğu hakkında bir teminat vermez.
yazılan yazıların telifi bize ait değildir, çalınız çırpınız ama kaynak gösteriniz.
