guldurme yoluyla yapilan, insanlik tarihi boyunca en cok tercih edilen, insana ozel iletisim bicimi.
en cok tercih edilen iletisim bicimi olmasinin sebebi, daha az soz soyleyerek daha cok seyi ifade etmeye olanak vermesi. bu yuzden zeki adam isi deniyor. genis kitleleri etkileyebiliyor. bu yuzden monarsiler tarihinde mizahci katliamlarina siklikla rastliyoruz.
2 turlu mizah var; komik ve trajikomik mizah. diger bir ifadeyle mizah, kendi icinde ikiye ayriliyor. mesaj kaygisi tasiyan mizah, mesaj kaygisi tasimayan mizah.
klasik donemde turk tiyatrosu'ndan ornek verecek olursak, meddah denilen kisi sahneye ciktiginda 2 turlu tekerlemeyle hikayelerine basliyor. sadece guldurmek amacliysa (gunumuzde cem yilmaz en iyi ornektir) "hak dostum hak; selam ile baslayalim hikayemize" diyor. eger hikayesi cesitli hicivler barindiriyorsa ki bu toplumsal hiciv olabilir, siyasi hiciv olabilir "edeyim meclise bir kissa beyan, kissadan hisse alir arif olan" diyerek basliyor anlatmaya. elbette hiciv mizahi yukarida da belirtildigi gibi en tehlikeli olani. zira gosterinin yapildigi ulkenin yonetimini iyi tanimak zorundasiniz. despot bir yonetim varsa idama kadar giderken, demokrasi taklidi yapan bir ulke ise hapisle yirtiyorsunuz; bkz. turkiye.
mesaj kaygisi tasiyan mizaha ise "devekusu kabare" oyunlari ornek olarak gosterilebilir.
trajikomik mizaha uzak tarihten ornek ise "lukus hayat"... 1933 yilinda ilk kez sahneye konan lukus hayat, cumhuriyet turkiyesi'nin yaratmaya calistigi burjuvazi sinifinin, yeni duzene uymaya calisirken nasil falsolar verdigini hafif alayci bir uslupla ele alir. turkiye'nin kendi burjuvazi sinifini yaratmak yerine fransiz burjuvazisini ithal ettigini ve birebir kopyalayarak yasadigini vurgular.
elbette mizah, tiyatroyla sinirli degil. sinema mizahi da cok onemli. bunun dunyadaki ilk ve en onemli ornegi charles chaplin ve lorel ile hardy... charles chaplin her ne kadar mesaj kaygisiz komedi yapar gibi dursa da, isin ozunde sanayi devi olmak uzere olan abd'de yasanan toplumsal gelisimleri ve degisimleri irdeler. lorel ve hardy ise salt durum komedisinden yola cikar.
mizahi ean zengin birkac ulkeden birinin turkiye olmasinin temelinde ise imparatorluk mirasi yatar. misal ingiltere'de irlanda mizahi zirvedeyken, turkiye'de nasreddin hoca ayri bir alemdir, bektasi ayri, temel ayri, trakya ayri, guneydogu ayri, nam-i kemal apayri...
uluslararasi iliskilerde de mizahin onemi var. birkac ornek vermek gerekirse; napolyon ile ispanya krali arasindaki diyalog pek hostur:
ispanya krali: siz fransizlar para icin savasirsiniz. biz ispanyollar ise serefimiz icin.
napolyon: dogru. herkes neye ihtiyaci varsa onun icin savasir.
ataturk ile ilgili hikayeyi duymussunuzdur; hani bir davette gecen:
ataturk: salih git sor bakalim; su binbasi niye bana dik dik bakiyor.
salih bozok: (sorar ve gelir) siz onun babasinin canakkale'de oldurmussunuz.
ataturk: git sor bakalim; babasinin canakkale'de ne isi varmis?!!
kaliteli mizahin bir diger ozelligi ise hazircevap olmak. bunu da yukaridaki ornekler acikliyor.
gundelik hayatta da mizahin onemi buyuk. zira anlatilmak istenen ifadeyi en kestirmeden ifade ediyorsunuz. kalpleri yumusatmadan tutun da kitlelere hitap ederken hakimiyet kurmaniza kadar. dikkat edin, kursudeki konusmacinin en basarilisi, mizahi en kuvvetli olandir. en sevdiginiz kose yazari, mizahi kuvvetli olandir. vs vs vs...
mizah... tarihin en eski meslegi kadar eski... saatlerce, sayfalarca yazilabilir. tanim girilebilir.
soyle bir tanim girilse de hakkidir mizahin:
mizah; bireyin ya da halkin fark etmedigini fark ettirme sanatidir.
mizah ile ilgili dunyaca unlu vecizeler mevcut. en meshurlarindan bir tanesi:
"insanoglu o kadar cok aci ceker ki, bir tek o; tum canlilar icinde gulmeyi icat etmek zorunda kalmistir."
yöneticiler için azrail gibi bir şeydir. en güçlü, en dürüst ve en eğlenceli muhalefettir. tepedeki insanların her çağda en korkulu rüyası mizah ya da fransız deyimiyle ironi olmuştur. çünkü mizah, en büyük liderlerin bile karizmasını ayaklar altına almaya yeter. tüm dünyanın kabusu olan hitler'in bu imajını değiştiren, bugün bağırmasıyla ve vücut diliyle alay etmemizi sağlayan, charlie chaplin'in büyük diktatör* adlı filmidir.
başbakan erdoğan'ın kendisi hakkında yazılan onca hakaret dolu yazılara tepki göstermeyip karikatürcülerin üstüne gitmesi sanırım bu korkudan ileri geliyor. çünkü mizahçıların ve karikatürcülerin tezgahına düşen liderin toplumun gözünde iflah olması pek mümkün değildir.
türkiye gibi bir toplumda yaşıyorsanız gördüklerinize ya öfkelenecek ya da katlanmak için bunları mizah konusu haline getirereksiniz. bir zamanlar olacak o kadar bu işi çok güzel yapıyordu ama şimdi ne yönetici sınıfı ne de kendi kendimizi ironize edecek yazarımız ya da programımız var.
besmele çekilerek yapılacak kadar ciddi bir iştir. mizah duygusu olmayan hayatı o kadar ciddi yaşar ki o ciddiyetin içine sakladığı yalandan çıkamaz ömrü billah! çıkmasın da zaten! yalanı ancak yalan temizler. bu bir paradokstur ve bu paradoks ancak mizahın mizaha inanmayanları çarpmasıdır!
mizah dalga geçmek değildir! dalga geçmek liseli ergenlerin elleri yırtık ceplerinde tombala çekerken yaptıklarıdır daha yukarı çıkamazlar! ergenlikten çıkamadıkça da çıkamazlar!
mizah ise bir muzır gülümseyiştir ki hep kemerden yukarı da gezer, hatta dudaktan da yukarı da...
mizah ciddi bir iştir, destûr al!
sözlük hiçbir kurumla bağlantılı olmayan birkaç kişi tarafından düşünülmüş bağımsız bir platformdur.
sözlük içerisindeki yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aiittir. sözlük bu yazıların doğru olduğu hakkında bir teminat vermez.
yazılan yazıların telifi bize ait değildir, çalınız çırpınız ama kaynak gösteriniz.
