osmanlı devletini yıkmayı kendilerine vazife edinmiş, yaşadıkları vatanı iktidar hırsları uğruna kan gölüne çevirmiş, bu vatanın öz evlatları.. bab-ı ali baskınıyla iktidarı ele geçirmişlerdir.Cemiyetin üyelerinden Yakup Cemil bu baskında Nazım Paşa'yı öldürmüştür. Bu oluşumun önemli isimlerinden Rıza Tevfik Bölükbaşı:
"Tarihler adını andığı zaman
Sana hak verecek ey koca sultan
Bizdik utanmadan iftira atan
Asrın en siyasi padişahına" diyerek Abdülhamit'e yaptıkları haksızlık konusunda pişmanlığını dile getirmiştir.
kurumsal anlamda olmamakla beraber direkt 2. abdulhamid’in saltanatına yönelik muhalif hareketin kurumsallaşmış şeklidir. talebeler tarafından kurulmuştur. tıbbiyeli olan ibrahim temo başkanlığında İshak sükûtî, mehmed reşid ve o zamanlar henüz “sofu” olarak bilinen abdullah cevdet'i alarak dört kişi olarak 1889 mayıs ayında adını bir sonraki toplantıda netleştirecekleri cemiyeti kurarlar. cemiyetin ilk resmi toplantısında, hersekli ali ruşdî, izmirli ali şefik, tıbbiyeli asaf derviş, muharrem girid, dr. abdullah cevdet, ishak sükûtî, şerafeddin mağmumî, çerkes mehmed reşid ve Ä°brahim temo hazır bulunur. toplantıda bulunanların en yaşlısı olan ali ruşdî efendi reis seçilir. toplantıda örgüte kimlerin katılıp katılamayacağı söz konusu olduğunda Ä°brahim temo bu “milli ve gizli” cemiyete islam olsun olmasın her hamiyetli osmanlının katılması gerektiğini belirtir ve bu fikri genel olarak kabul edilir.
ittihat ve terakki faaliyetlerine bir dönem gizli olarak devam eder. kurulmasından ancak iki yıl sonra iktidarın haberdar olduğu örgüt ilk aleni faaliyetini 1894'te ermeni ayaklanması sonucunda bir bildiri yayınlayarak tüm “müslüman ve yurtsever türkler”i karşı bir ayaklanmaya çağırarak yapacaktır. bu bildiri sonrasında kovuşturma ve tutuklamalar başlar. abdullah cevdet, ishak sükûtî, şerafeddin mağmumî, çürüksulu ahmed bey başta olmak üzere birçok kişi tutuklanır, bir o kadar kişide sürgüne gönderilir. bunlardan bazıları hapiste veya sürgünde iken avrupa’ya firar etmeyi başarmıştır. ahmed rıza ve mısır’da bulunan diğer muhaliflerle haberleşmelerinin devam etmesi neticesinde avrupa’daki muhaliflerin ittihad-i osmanî cemiyeti’nin oluşumundan haberi vardır. ittihad-i osmanî üyelerinin avrupa şubesinin başkanı olması yolundaki teklifini bazı şartlar ileri sürerek kabul eden ahmed rıza, benimsediği pozitivizm anlayışından dolayı ilk olarak örgütün ismini osmanlı ittihad ve terakki cemiyeti olarak değiştirir. sonrasında ise bir dönem sultan abdülhamid'e sunduğu layihalardan vazgeçen ahmed rıza, paris'te bulunan halil ganem'le beraber fransızca olarak ayda iki defa yayınlanması kararlaştırılan, daha sonra ittihat ve terakkinin resmî yayın organı olacak “meşveret” dergisini çıkarmaya başlayacaktır.
2. meşrûtiyetin ilanından sonra kısmen iktidar olan cemiyet, 31 mart vakası sonrası tek söz sahibi olur. fakat kendini bitiren her örgüt gibi bir dönem muhalif olduğu siyasi pratiği aynen devam ettirirler. ve bugünlerde en fazla konuşulan irtica söylemini ittihat ve terakki kendilerine muhalif olan hangi düşünceden olduğuna bakmaksızın karşıtlarına yönelik başlatmıştır. durum öyle bir hal alır ki en pozitivistinden en dindarına kadar bütün muhalifler irtica ile suçlanmıştır ve bir çoğu siyasetten uzaklaştırılmıştır.
ittihat ve terakki cemiyeti’ni kuran bu grup tanzimatın getirileri ve yeni osmanlılardan devşirdikleri fikrî alt yapı dışında çok da kapsamlı bir ideoloji veya teori ile ortaya çıkmış değillerdir. osmanlının aldığı askerî yenilgiler ve siyasî kayıpların bir an önce önüne geçmek ve bunu yaparken de siyasî otoriteye yönelik değişiklikleri yurt dışında olan gelişmelere paralel olarak gerçekleştirme çabasının dışında, osmanlı toplumunun dinamiklerine yönelik sosyal bir tahlilden yoksundur. fakat bu fikrî yoksunluk hiçbir zaman ilk çıkış noktalarındaki samimiyeti görmemezlikten gelmemizi sağlamaz. dönemsel şartları iyi değerlendirip hain, vatansever kavramlarını bu kadar ucuz kullanmamalıyız. karşılarından devasa bir güç var ve bu gücün karşısında yapabilecekleri ya öykünmek ya da geçmişe sığınmak olmuştur. bu da heralde bugünden bakıp yargılayabileceğimiz bir şey değildir. o günün şartlarında günahlarıyla sevapları ile bu ülke için birçok şey yapmışlardı. tıpkı kendilerinden öncekiler ve sonrakiler gibi. hain, vatansever, irticacı, ilerici hiçbir zaman genelleme kabul etmeyen etiketlerdir ve yerli yerinde kullanılmalıdır
birlik ve ilerleme anlamına gelmektedir. lisede tarih derslerinde öğretirken bir de sözcük anlamını ve gerisinde yatan kavramları anlatsalardı belki gerçekten birlik ve ilerleme adına biryerlere gelmiş olurduk.
osmanl devletinin yönetme adına biraraya gelmiş aydınlar hareketi olup, iktidarı ele geçirmiş ancak sadece iktidarı ele geçirmekle uğraştıkları için sağlam bi yönetim sistemi geliştiremeyip çok kısa süre de osmanlı'nın yüzyıllardır idare ettiği toprakları kaybedip, ülkeyi bir çıkmazın içine sürüklemişler ve bırakıp gitmişlerdir.
örgüt içi demokrasi uygulayan cemiyet. başkanlık sistemi olmadığı için, lider konumunda olan kimse yoktu ittihat ve terakki'de. sivrilen isimler** olsa bile, sina akşin'in yaklaşımıyla bir ortaklaşa önderlik söz konusuydu.
osmanlının fiilen tükendiği dönemlerde ortaya çıkan yenileşme hareketlerinin içerisinde en güçlü ve en devrimci olandır. milliyetçilik ve pozitivizmi harmanlayıp bir modernizm projesi olarak osmanlı aydınında geniş kabul görmüştür. döneminde çatıştığı diğer düşünce akımlarına (batıcılık, pantürkizm, islamcılık) hem entellektüel boyutta henm de siyasi boyutta üstünlük kurmuş,abdülhamit'e karşı 20 yıl süren amansız bir muhalefet etmişlerdir. bu idealist gruplar 31 mart ile ele geçirdiği iktidarı enverin bab ı ali baskınıyla otoriter hale getirmiştir. devlet yönetimindeki tecrübesizlikleri, sadece abdülhamidi indirmeye angaje olmuş siyasi projeksiyonları, osmanlının geçmişteki kayıplarını bir seferde elde etmeye dönük kumarları, kurtuluş savaşı öncesi mevcut olan vahim tablonun doğmasına yol açmıştır. öte yandan cumhuriyetle şekillenen bir çok inkılabın da temelleri bu dönemlerde atılmıştır.
iki ayaklı bir örgütlenmesi olan ittihat ve terakkinin yarı gizli ve asıl parçası cemiyetken, parti legal siyasi organı temsil etmektedir.
tarih kitaplarının turnusol başlıklarından biridir ayrıca. şöyle ki ; genelleme yapılırsa ittihat terakki - abdülhamit kıyaslamasında hangisi daha sevimli gösteriliyorsa bu yazarın hangi siyasi duruşa sahip olduğunu ele vermektedir.
fakat tarihi daha bilimsel olarak değerlendirmek isteyenler ittihat ve terakkiyle abdülhamit kavgasında taraf tutmaya çalışmak yerine her iki tarafın olumlu ve olumsuz taraflarını, dönemin iç ve dış gelişmelerini takip eder. bu durumda ülkesine ve halkına iyi dugular beslemekle beraber kurtuluş yöntemi üzerinde anlaşamayan, iktidar mücadelesi veren iki kesim olduğu daha rahat görülür.
aslında gerek abdülhamid gerekse ittihat ve terakki farkında bile olmadan osmanlının tabutunu birer ucundan tutup mezara taşımaktadır. ta ki anka kuşu küllerinden yeniden canlanana kadar.(bkz: atatürk)
sözlük hiçbir kurumla bağlantılı olmayan birkaç kişi tarafından düşünülmüş bağımsız bir platformdur.
sözlük içerisindeki yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aiittir. sözlük bu yazıların doğru olduğu hakkında bir teminat vermez.
yazılan yazıların telifi bize ait değildir, çalınız çırpınız ama kaynak gösteriniz.
