milli mücadele yıllarında bölgenin yunanlılarca işgali karsısında yörenin yurtsever asker, aydın ve din adamları efeleri yurt savunmasına davet etmişler ve yörük ali efe grubu oluşturulmuştur. az sayıda, dağınık halde yunan askerleriyle mücadeleye giren yörük ali efe ile birlikte demirci mehmet efe ve maiyetindekiler giderek artan direniş göstermiş ve yunan askerlerinin geri çekilmelerini sağlayarak çok etkili olmuşlardır.
milli mücadele kahramanlarından türk milis albayı yörük ali efe 1896 yılında aydın ilinin nazilli ilçesinin kavaklı yöresinde doğdu.
kurtuluş savaşı'nın ilk başarılı mücadelesi efeler komutasında aydın'da yapılmıştır. milli mücadelemizin ilk topu, yine efeler komutasında aydın'da patlatılmıştır. yörük ali efe'nin komutasında kurulan milli aydın alayı, halen ordumuzda mevcudiyetini korumaktadır.
milli mücadeleye katıldığı zaman 23 yaşında olan yörük ali efe daha önce, 1916'da askere alınarak kafkas cephesi'ne gönderildiği sırada askerden kaçarak, dağa çıkmış ve alanyalı molla ali çetesine katılmıştı. molla ali çarpışmada ölünce onun yerine çete başı oldu. menderes irmağını salla geçerken pusuya düşen çetenin bütün elemanları vurulmuş, yalnız yörük ali salın ipini kesip akıntıya kapılarak hayatını kurtarabilmişti. bu olaydan sonra çetecilikten vazgeçerek eşkıya avında bir süre hükümet'e yardımcı olan yörük ali, mondros mütarekesinin ardından ortalık karışınca çete kurdu. yunanlıların ızmir'e çıkıp içerilere doğru ilerlemeleri karşısında, 1919 yılında zeybekleriyle silahlı direnişi başlattı. balıkesir kongresi kararları doğrultusunda nazilli cephesinde savaştı. yeni katılımlarla giderek genişleyen birliklerine "milli aydın alayı" adı kendisine de milis albayı rütbesi verildi. 1920 kasımında alayıyla düzenli ordu birlikleri saflarına katıldı.
aydın'ın yunan işgalinden kurtulmasında büyük rolü oynadı. kurtuluş savaşı sırasında himayesindeki kızanları ile nazilli - yenipazar - sultanhisar ve aydın cephelerinde düşmanla karşı karşıya savaşan ve düşman birliklerini sürekli bozguna uğratan yörük ali efe halk kahramanı olarak bölge halkının gönlünde taht kurmuştu. savaş sona erince ıstiklal madalyası ile ödüllendirilen ve çetesini dağıtarak yenipazar'ın kavaklı köyüne çekilen ve yörük soyadını alan ali efe, ızmir'de geçirdiği tramvay kazasında bacaklarını kaybederek sakat kaldı.1953 yılında da öldü.
günümüzde kurtuluş savaşı kahramanlarından yörük ali efe'nin yenipazar ilçesindeki köşkü aslına uygun bir şekilde restore edilerek müzeye dönüştürülmüştür.
yörük ali efe ile ılgili bir anı:
yörük ali efe'yi yakından tanıyanlardan paşa dede'nin onunla ilgili unutamadığı bir anısını var.
yörük ali efe'de avı çok severdi. bundan dolayı yenipazar'da en çok görüştüğü insanlar arasında nuri edremit (kadirlerin ıpçi nuri) ve piyancının paşa gibi usta avcılar yer alıyordu. hatta bu avcıların arasında bu yüzden bir tartışma ve çekişme de çıkmıştı. efe'nin çok güzel bir ıngiliz çifte kırması vardı. bütün avcıların gözü bu tüfekteydi. herkes efe'nin cömert ve geniş gönüllü biri olduğunu bilirdi. sevdiği dostlarından biri istese kıramaz, verirdi. çekişme de burada doğuyordu. efe tüfeğini kime verecek?
tüfeğin hikayesi de bir ilginç... bu tüfek aslında ıngiltere'nin ızmir'deki konsolosu için özel olarak, bazı aksamı gümüşten imal edilmiş. ancak konsolos kullanamadan ölünce tüfek eşine kalmış. konsolosluğun şoförü yörük ali efe'yi milli mücadele yıllarından tanıyan eski zeybeklerden biriymiş. konsolosun karısının tüfeği satacağını duyunca yörük ali efe'ye haber vermiş ve efe epey bir para verip tüfeği satın almış ve konsolosun hanımı da tüfeği böyle meşhur birine sattığından pek memnun olmuş.
böylece havalinin en modern ve değerli çiftesi artık yörük ali efe'dedir. zaman su gibi akıp geçer. efe yaşlanır ve hastalanır; ancak hala, arabayla da olsa çarşıya çıkabilmekte, ava bile gidebilmektedir. hastalığı henüz ağırlaşmamıştır. buna rağmen gününün çoğunu evinde ve fabrikasında geçirir.
yenipazar'da herkes efe'nin tüfeği kime vereceğini merak etmektedir. çünkü avcılardan özellikle iki kişiyi çok sever. birisi kadirlerin nuri, öteki piyancının paşa. her ikisinin de tüfeği çok istediği bilinmektedir. efe, daha çok nuri'ye vermek ister. çünkü nuri hem yaşça, hem de tabiat olarak efe'ye daha yakındır.
bir gün yörük ali efe (yenipazarlıların deyimiyle koca yörük), ıpçi nuri'yle ava çıkar. sıkıları (fişekleri) nuri yapmıştır; ama kurnaz nuri, efe'nin fişeklerini bozuk yapmış; kendininkilere ise iyice özenmiştir. niyeti, efe atışlardan memnun olmayınca suçu tüfeğe atmak ve bu şekilde bozuk tüfeği kolayca almaktır. gerçekten de efe atar atar, vuramaz. nuri ise attığını düşürmekte ve efe'nin tüfeğine mahana bulmaktadır. ancak zeki yörük ali durumu anlar. "ver bakem senin fişekleri..." diyerek nuri'nin fişekleriyle dener. kuşlar çaput gibi düşmeye başlayınca nuri kızarır. foyası meydana çıkmıştır. efe, nuri'ye hiçbir şey söylemez ama tüfeği ona vermekten de vazgeçer.
yöük ali efeden bir söz..
"bir fert ne kadar yüksek ve kahraman olursa olsun, "millete iyilik yaptım" diyemez ancak "hizmet ettim" diyebilir. "
"aydın'ın bu doğru özlü ve fedakar evlatları, bolu ve düzce havalisinde memleketimizi gavurların esaretine düşürmeye çalışan hainleri pek kahramanca ve fedakarca bastırdılar. vatanımıza büyük hizmetler ifa ettiler. allah iki cihanda aziz etsin. kendilerine büyük millet meclisi'nin kalbi ve samimi teşekküratını takdim eder, gözlerinizden öperim."
büyük millet meclisi reisi mustafa kemal
?Hey gidinin Efesi-Efesi-Efelerin Efesi...?
Efelerin Efesi Yörük Ali
şu Dalama'dan geçtin mi,
Soğuk da sular içtin mi
Efelerin içinde
Yörük Ali'yi seçtin mi?
Hey gidinin efesi efesi
Efelerin efesi
şu Dalama'nın çeşmesi
Ne hoş olur içmesi
Yörük Ali'yi sorarsan
Efelerin seçmesi
Hey gidinin efesi efesi
Efelerin efesi
Cepkenimin kolları
Parıldıyor pulları
Yörük de Ali geliyor
Açılsın Aydın yolları
Hey gidinin efesi efesi
Efelerin efesi