Yorick, Shakespeare’in Hamlet’inde, 5. Perde-1. Sahnede, kafatasi mezarci tarafindan mezardan cikarilan soytaridir. Yorick’in kafatasini gormesi uzerine Prens Hamlet olumun cirkinligi uzerine bir monologa baslar:
HAMLET__ Kimin kafatasi bu?
BIRINCI MEZARCI__ Orospu cocugu bir delinin. Kimin olabilir dersiniz?
HAMLET__ Nereden bilecegim?
BIRINCI MEZARCI__ Zirdelinin biriydi bu bas belasi. Bir sise Ren sarabini basindan asagi dokmustu bir gun. Bu kafatasi, bayim, Yorick’in kafatasiydi, Kralin soytarisi Yorick’in.
HAMLET__ Bu mu?
BIRINCI MEZARCI__ Evet, bu ya!
HAMLET__ Ver bakayim bana. (Kafayi alir Vah zavalli Yorick! Ben tanirdim onu, Horatio, sakalarinin tadina doyulmazdi; ne ince hosluklari olan bir adamdi. Kac kez sirtinda tasimistir beni. Simdiyse ne igrenc geliyor bana! Yuregim bulaniyor baktikca. Surasinda dudaklari vardi, kim bilir kac kez optugum. Nerede o sakalarin simdi? O hos deliliklerin, turkulerin… O birden sofrayi kahkahaya bogan parlak buluslarin? Bir teki bile kalmadi mi kendi siritisinla alay edecek? Hic mi cenen kalmadi? Hadi, kos, kralicenin odasina; git, de ki yuzune parmak kalinliginda boyalar da surse bosuna, bu hale gelecek sonunda. Guldur bakalim onu bununla. Kuzum, Horatio, bir sey soracagim sana.
HORATIO__ Nedir efendimiz?
HAMLET__ Iskender de bu hale gelmis midir dersin, toprakta?
HORATIO__ Gelmistir tabii.
HAMLET__ Kokmus mudur boyle? Puf! (Kafatasini atar
HORATIO__ Kokmaz olur mu.
HAMLET__ Kim bilir ne asagilik islerde kullanirlar da bizi, Horatio! Iskender’in soylu kalintisinin done dolasa sonunda bir ficiya tikaclik ettigini dusunemez mi insan?
HORATIO__ Boyle dusunmek biraz fazla dolambacli dusunmek olur.
HAMLET__ Yo, hic de degil. Olmayacak seylere kacmadan soyle dusunebiliriz mesela: Iskender oluyor, gomuluyor, curuyup toprak oluyor; bu toprak da balcik… Simdi bu balcikla, ki Iskender var icinde, nicin fici tikaci yapilmasin?
Koca imparator Sezar olup toprak olunca
Bir deligi tikayabilir ruzgara karsi
Ey bir zamanlar dunyayi titreten kasirga
Simdi duvarda harc, ruzgara karsi.))
Shakespeare’in Yorick karakteriyle Elizabeth doneminde yasamis komedyen Richard Tarlton’a gonderme yaptigi one surulmustur. Richard Tarlton, Shakespeare oncesi donemin yildiz oyuncularindan biridir. Richard Tarlton, oyundaki Yorick karakteriyle ayni zamanda ölmustur.
Yorick’in “ince hosluklari olan” bir soytari olmasi ve umutsuzlugu arasindaki zitlik, “yasamin boslugu” Vanitas temasinin bir cesitlemesidir: olumun kacinilmaz olusu ve fani dunyanin onemsizligi vurgulanmistir.
Bu Memento Mori temasi *, 16. Ve 17. Yuzyil Avrupa’sinda sanatta onemli bir yer tutar. Genelde Mary Magdalene bir kafatasini derinlemesine incelerken resmedilmistir. Bu motif 15. Ve 16. Yuzyil Ingiliz portreciliginde siklikla kullanilmistir.
Daha carpici bir karsilastirma da, neseli cocuklar veya genc adamlarin bir kafatasina, ya da bu hayatin geciciligini anlatan baska herhangi bir seye bakarken resmedilmesidir. Bunun gibi motifler resimli kitaplarda ve mezar taslarinda kullanilmistir.
Yorick’in kafatasini inceleyen Hamlet bu dusuncenin en kalici tasviri olmustur ve Vanitas gelenegini surduren ressamlar tarafindan kullanilagelmistir.
Yorick adinin daha cok Iskandinav kokenli bir isimden turetildigi one surulmustur. Bu isimler “Erick” ya da “George” adinin Danimarkacasi olan “Jörg”dur. Kimilerine gore “Rorik” adi da bunlar arasinda yer almalidir; cunku Rorik, Shakespeare’in kaynak olarak kullandigi metinlerden biri olan Saxo Grammaticus kitabinda kralicenin babasidir. Shakespeare’in hangisinden ilham aldigi konusunda herhangi bir gorus birligine varilamamistir.
Bu konudaki bir diger iddia da, Yorick karakterinin adini Viking kenti Jórvík’ten aldigidir – bu da ilk defa 1866 yilinda ortaya atilmistir. Kisa bir sure once Gerald Kilroy, “Yorick” in Yunanca “Kurios” sozcugunun bir anagrami (harflerin yeri degistirildiginde ortaya cikan yeni sozcuk) oldugunu iddia etmistir ve bu anagramla Katolik sehit Edmund Champion’a gonderme yapildigini dusundugunu belirtmistir.
Yorick genelde sadece bir kafatasi olarak tasvir edilir, ancak canli olarak da resmedildigi olmustur; Philip Hermogenes Calderon’un 1868 yilinda tamamladigi Genc Hükümdar Hamlet tablosunda oldugu gibi:
Bu resimde Yorick, Hamlet’i bir at gibi sirtinda tasirken resmedilmistir.
Ayrica bkz. Vanitas, Memento Mori
HAMLET__ Kimin kafatasi bu?
BIRINCI MEZARCI__ Orospu cocugu bir delinin. Kimin olabilir dersiniz?
HAMLET__ Nereden bilecegim?
BIRINCI MEZARCI__ Zirdelinin biriydi bu bas belasi. Bir sise Ren sarabini basindan asagi dokmustu bir gun. Bu kafatasi, bayim, Yorick’in kafatasiydi, Kralin soytarisi Yorick’in.
HAMLET__ Bu mu?
BIRINCI MEZARCI__ Evet, bu ya!
HAMLET__ Ver bakayim bana. (Kafayi alir Vah zavalli Yorick! Ben tanirdim onu, Horatio, sakalarinin tadina doyulmazdi; ne ince hosluklari olan bir adamdi. Kac kez sirtinda tasimistir beni. Simdiyse ne igrenc geliyor bana! Yuregim bulaniyor baktikca. Surasinda dudaklari vardi, kim bilir kac kez optugum. Nerede o sakalarin simdi? O hos deliliklerin, turkulerin… O birden sofrayi kahkahaya bogan parlak buluslarin? Bir teki bile kalmadi mi kendi siritisinla alay edecek? Hic mi cenen kalmadi? Hadi, kos, kralicenin odasina; git, de ki yuzune parmak kalinliginda boyalar da surse bosuna, bu hale gelecek sonunda. Guldur bakalim onu bununla. Kuzum, Horatio, bir sey soracagim sana.
HORATIO__ Nedir efendimiz?
HAMLET__ Iskender de bu hale gelmis midir dersin, toprakta?
HORATIO__ Gelmistir tabii.
HAMLET__ Kokmus mudur boyle? Puf! (Kafatasini atar
HORATIO__ Kokmaz olur mu.
HAMLET__ Kim bilir ne asagilik islerde kullanirlar da bizi, Horatio! Iskender’in soylu kalintisinin done dolasa sonunda bir ficiya tikaclik ettigini dusunemez mi insan?
HORATIO__ Boyle dusunmek biraz fazla dolambacli dusunmek olur.
HAMLET__ Yo, hic de degil. Olmayacak seylere kacmadan soyle dusunebiliriz mesela: Iskender oluyor, gomuluyor, curuyup toprak oluyor; bu toprak da balcik… Simdi bu balcikla, ki Iskender var icinde, nicin fici tikaci yapilmasin?
Koca imparator Sezar olup toprak olunca
Bir deligi tikayabilir ruzgara karsi
Ey bir zamanlar dunyayi titreten kasirga
Simdi duvarda harc, ruzgara karsi.))
Shakespeare’in Yorick karakteriyle Elizabeth doneminde yasamis komedyen Richard Tarlton’a gonderme yaptigi one surulmustur. Richard Tarlton, Shakespeare oncesi donemin yildiz oyuncularindan biridir. Richard Tarlton, oyundaki Yorick karakteriyle ayni zamanda ölmustur.
Yorick’in “ince hosluklari olan” bir soytari olmasi ve umutsuzlugu arasindaki zitlik, “yasamin boslugu” Vanitas temasinin bir cesitlemesidir: olumun kacinilmaz olusu ve fani dunyanin onemsizligi vurgulanmistir.
Bu Memento Mori temasi *, 16. Ve 17. Yuzyil Avrupa’sinda sanatta onemli bir yer tutar. Genelde Mary Magdalene bir kafatasini derinlemesine incelerken resmedilmistir. Bu motif 15. Ve 16. Yuzyil Ingiliz portreciliginde siklikla kullanilmistir.
Daha carpici bir karsilastirma da, neseli cocuklar veya genc adamlarin bir kafatasina, ya da bu hayatin geciciligini anlatan baska herhangi bir seye bakarken resmedilmesidir. Bunun gibi motifler resimli kitaplarda ve mezar taslarinda kullanilmistir.
Yorick’in kafatasini inceleyen Hamlet bu dusuncenin en kalici tasviri olmustur ve Vanitas gelenegini surduren ressamlar tarafindan kullanilagelmistir.
Yorick adinin daha cok Iskandinav kokenli bir isimden turetildigi one surulmustur. Bu isimler “Erick” ya da “George” adinin Danimarkacasi olan “Jörg”dur. Kimilerine gore “Rorik” adi da bunlar arasinda yer almalidir; cunku Rorik, Shakespeare’in kaynak olarak kullandigi metinlerden biri olan Saxo Grammaticus kitabinda kralicenin babasidir. Shakespeare’in hangisinden ilham aldigi konusunda herhangi bir gorus birligine varilamamistir.
Bu konudaki bir diger iddia da, Yorick karakterinin adini Viking kenti Jórvík’ten aldigidir – bu da ilk defa 1866 yilinda ortaya atilmistir. Kisa bir sure once Gerald Kilroy, “Yorick” in Yunanca “Kurios” sozcugunun bir anagrami (harflerin yeri degistirildiginde ortaya cikan yeni sozcuk) oldugunu iddia etmistir ve bu anagramla Katolik sehit Edmund Champion’a gonderme yapildigini dusundugunu belirtmistir.
Yorick genelde sadece bir kafatasi olarak tasvir edilir, ancak canli olarak da resmedildigi olmustur; Philip Hermogenes Calderon’un 1868 yilinda tamamladigi Genc Hükümdar Hamlet tablosunda oldugu gibi:
Bu resimde Yorick, Hamlet’i bir at gibi sirtinda tasirken resmedilmistir.
Ayrica bkz. Vanitas, Memento Mori
(#265200) abrir|01.02.2010 17:41|