irlandaca

  1. mo 500'de dogu avrupadan keltler'in irlanda kiyilarina gelmesi ile ilkel irlandaca'nin temelleri atilmisti. keltler'in getirdigi dilin orjinal adi goidelic'tir. ilk kalintilar 4. yuzyildan kalma ogham alfabesi (eski irlandaca) ile yazilmis kitabelerdir. bu kitabelerden 300'u askin bulundugu bilinmektedir. bu yazitlar ilkel irlandaca'dan eski irlandaca'ya nasil gecildiginin kanitlarini barindirir. eski irlandaca 6. ve 10. yuzyillar arasi kullanilmis olup yerini ortanca irlandaca'ya birakmistir. gunumuzdeki modern halini 16. yuzyilda almistir.

    10. yuzyilda gelen vikingler'in bu dile en buyuk katkisi bira sozudur. vikinler buna bjorr dese de sonralari irlandaca'da beoir (byor diye okunur) halini almistir. 12. yuzyilda anglo-normanlar'in gelmesi ile ingilizce'den etkilenseler de bu insanlar daha sonralari irlandaca'yi ingilizce'den daha iyi konusmaya basladiklari icin etkisi cok olmamistir.

    asil etkiler 16. ve 17. yuzyillarda gelen ingiliz kolonileriyle olmustur. en iyi yerlerde kolonilesen ingilizler buralari tekrar irlandalilar'a acmislardir ancak resmi dili ingilizce yapmislardir. irlandalilar hayatlarini devam ettirebilmek icin ingilizce konusmak zorunda birakilmislardir ki 18. yuzyilda artik irlandaca dilini ana dili olarak konusan irlanda nufusu %50'lerin altina dusmustur. bu insanlarda bolgenin en fakir insalaridir.

    en buyuk etki ise 1831'de ingilizler'in okullari ingiliz okullari olarak cevirmesi ve irlandaca dilini yasaklamasiyla olmustur. bu ise buyuk aclik denilen ve 1845 ile 1850 yillarinda yasanan olayin gerceklesmesine sebep olmustur. bu olay zaten fakir olan sadece irlandaca konusabilen bu halkin yok olmasina sebep olmustur. kimileri olmus kimileri de goc etmek durumunda kalmistir. 19. yuzyilda ise irlanda halkinin sadece %1'i irlandaca dilini konusur hale gelmistir.

    1922 yilinda 32 irlanda yerel yonetiminin birlesmesiyle ingilizlerden ayrilmislar ve bagimsiz irlanda devleti'ni (free irish state) kurmuslardir. bu tarihten itibaren irlandaca tekrar toparlanmaya baslamistir. 1937 yilinda kurulan irlanda dil kurumu ile de irlandaca irlanda'da 1. resmi dil haline gelmistir. bu cabalara ragmen irlandaca cok az insan tarafindan gercekten konusulmaktadir (20.000 ile 30.000 arasi oldugu dusunuluyor)

    su anda 1. resmi dil olmasina karsin yavas yavas olen bir dil olan irlandaca, irlandalilar'in ingilizcelerine (irlanda ingilizcesi) hayli yansimis durumdadir ve varligini en azindan bu sekilde surdurecegi kesindir.
    (#149581) deephalo|20.09.2007 18:32|