asya'nın kuzeyinde yer alan sibirya, 12.800.000 km²'lik yüzölçümüyle rusya'nın yüzde 60'tan fazlasını kaplar. batıda ural dağları'ndan doğuda büyük okyanus'a kadar uzanır. kuzeyinde kuzey buz denizi vardır. sibirya'nın güneyinde, batıdan doğuya doğru, kazakistan, moğolistan ve Çin halk cumhuriyeti yer alır. sibirya'nın nüfusu yaklaşık 40 milyondur.
sık ormanları, büyük ırmakları, buzlarla kaplı ovalarıyla ünlü bu bölge, doğa koşulları yüzünden yüzyıllar boyunca gelişememiş ve nüfusu artmamıştır. sibirya'da kışlar uzun ve çok soğuk, yazlar ise kısa ve çok sıcak geçer. dünyanın en soğuk yerlerinden biri olarak bilinen antartika kıtasında kışları sıcaklık -78,3 °c'ye, sibirya'nın kuzeydoğusundaki verhoyansk ve oymyakon'da ise -72,7 °c'ye düşer.
sibirya'nın en kuzeyinde tundralar yer alır. buralardaki kış dokuz ay sürer ve yazın yalnızca toprağın üzerindeki buzlar erir. daha güneyde iğneyapraklı ağaçlardan oluşan ve tayga adı verilen geniş orman kuşağına rastlanır.
sibirya doğal yapısına göre batıdan doğuya doğru üç ana bölüme ayrılır. ural dağları'nın doğusundan başlayan batı sibirya ovası geniş bataklıklarla kaplıdır. obi irmağı ve kolları bu ovadan geçer. orta sibirya yaylası batıda yenisey irmağı'ndan doğuda lena irmağı'na kadar uzanır. büyük bölümü deniz düzeyinden 450 metre yüksekliktedir. güneyde moğolistan sınırına doğru yüzey engebelidir. bu bölgede yer alan baykal gölü, asya ve avrupa'daki tatlı su göllerinin hepsinden daha derindir (1.620 metre). "sovyet uzakdoğusu" adıyla bilinen doğu sibirya yaylası'nda ise dağlar, sıradağlar, yaylalar ve kuzeye doğru uzanan vadiler bulunur. sibirya'daki bütün büyük ırmaklar kuzeye doğru akar.
tarım ve sanayi
sibirya'da son 40 yıl içinde birçok büyük madencilik ve sanayi yerleşim bölgesi kurulmuştur. bu bölgelere elektrik enerjisi sağlamak için sibirya'daki ırmakların yukarı çığırları üzerinde barajlar yapılmıştır. yenisey irmağı üzerinde krasnoyarsk'ta ve daha doğuda yer alan angara irmağı üzerinde bratsk'ta dünyanın en büyük hidroelektrik santralları kuruludur.
sibirya'nın başlıca kentleri urallar'da nijini, tagil, sverdlovsk ve Çelyabinsk ile omsk, novosibirsk, krasnoyarsk, İrkutsk, barnaul, kemerovo, novokuznetsk, Çita, habarovsk ve vladivostok'tur. bu kentlerin çoğu rusya'nın avrupa bölümü büyük okyanus kıyılarına bağlayan trans sibirya demiryolu üzerindedir.
bu ana hattın uzağındaki bölgeler, bir bölümü elektrikli olan yeni hatlarla desteklenmektedir. büyük okyanus kıyısındaki başlıca liman, buzkıran gemilerinin yıl boyu açık tuttuğu vladivostok'tur. rusya'nın büyük okyanus filosunun da karargâhı olan vladivostok yabancı gemilere kapalıdır. dış ticaret vladivostok yakınlarındaki nahodka üzerinden yürütülür. yaz ayları boyunca, kuzey deniz yolu'nu kullanan gemiler kuzey buz denizi kıyılarında ve sibirya ırmaklarının ağızlarına yakın yerlerde kurulmuş yerleşim bölgeleri arasında mal taşır.
tarih
sibirya tarihöncesi çağlarda uzun bir dönem boyunca buzlar altında kaldı. bölgede, donduğu için bozulmadan olduğu gibi kalmış mamut ölüleri bulunmuştur. daha sonraki dönemlerde sibirya pek çok tarihöncesi kültürün doğum yeri oldu. sibirya'da İÖ 24000-22000 arasında tarihlenen ve dünyanın en eski sanat yapıları kabul edilen, mamut dişinden ya da rengeyiği boynuzundan yapılmış heykelcikler bulunmuştur.
daha sonraki yüzyıllarda sibirya'nın değişik kesimlerinde hunlar, kırgızlar, moğollar ve başka halklar egemenlik kurdu. İs 13. yüzyılda ise sibirya'nın güneyi bütünüyle cengiz han'ın kurduğu moğol İmparatorluğu'nun yönetimine girdi. 13.-16. yüzyıllarda sibirya'nın batısında altınordu devleti bulunuyordu.
bu devletin yıkılışıyla birlikte ortaya bağımsız hanlıklar çıktı. tatarca'da "uyuyan toprak" anlamındaki sibirya adı, tatarlar'ın altınordu topraklarında kurduğu sibir (sibirya) hanlığı'ndan gelir. bu sırada doğuya doğru yayılmaya başlayan ruslar 1582'de yermak timorfeyeviç adlı bir kazak'ın önderliğinde tatarlar'ı yenilgiye uğrattılar. yermak'ın ölümü üzerine ruslar sibirya'yı terk ettilerse de çarlıktan destek alan avcılar ve kâşifler urallar'ı aşarak iç kesimlere yöneldiler. doğuya doğru ilerlerken kaleler yaptılar ve 1630'da lena irmağı'na vardılar.
1639'da büyük okyanus kıyısına ulaştılar. Çok geçmeden baykal gölü çevresinde yaşayan ve rus egmenliğine direnen moğol kökenli buryatlar'a boyun eğdirdiler. rus Çarı i. petro'nun (1672-1725) yönetimine gelmesinden sonra, devletin tehlikeli bulduğu adi ve siyasal suçlular sürgün ve kürek cezalarını çekmek üzere sibirya'ya gönderildiler. serflikten kurtulmak isteyen pek çok köylü ise batı sibirya'ya yerleşti.
1891-1904 arasında tamamlanan trans sibirya demiryolu bölgeye yerleşimi hızlandırdı. 1900'den sonra sürgünlerin sayısı azalırken, nüfusta artış görüldü. sibirya 1922'de rus sovyet federe sosyalist cumhuriyeti sınırları içine alındı. bu tarihten sonra sanayinin gelişmesi ve doğal kaynakların değerlendirilmesi için özel çaba gösterildi. tüm bu çabalara karşın sibirya'da hâlâ el değmemiş zengin maden kaynakları vardır.
- alıntı vikipedia -
yazarın notu:
sibirya soğuk iklimi ve güç yaşam koşulları ile, bolşevik rusyasının, sabıkalılarını sürgün ettiği yer olarak bilinir. glastnost ve perestroika sonrası silahsızlanma ve askeri üslerde kısıtlama getiren sovyet rusyası. geçimini askeri üslerden sağlayan sibirya halkını oralarda tonlarca havyar ve votka ile başbaşa bırakıp çekip gittiği o günün gazetelerinde manşet haberi olarak geçmiştir.
buzlarla kaplı bir diyarda yüzlerce insanı yalnızca votka ve havyarla başbaşa bırakmak, birde din afyondur demiyorlarmı *
sözlük hiçbir kurumla bağlantılı olmayan birkaç kişi tarafından düşünülmüş bağımsız bir platformdur.
sözlük içerisindeki yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aiittir. sözlük bu yazıların doğru olduğu hakkında bir teminat vermez.
yazılan yazıların telifi bize ait değildir, çalınız çırpınız ama kaynak gösteriniz.
